تاریخچه صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه در ایران و جهان
صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه (Venture Capital Funds) از جمله ابزارهای مؤثر برای تأمین مالی نوآوری و رشد اقتصادی در دهه‌های اخیر به شمار می‌روند. این نوع سرمایه‌گذاری نخستین‌بار پس از جنگ جهانی دوم در ایالات متحده شکل گرفت. در سال ۱۹۴۶، ژنرال ژرژ دوریوت با همکاری مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) و جمعی از سرمایه‌گذاران خصوصی، نخستین صندوق رسمی سرمایه‌گذاری جسورانه را با نام American Research and Development Corporation (ARDC) تأسیس کرد. این صندوق با هدف حمایت از نوآوری‌های فناورانه و شرکت‌های نوپا پایه‌گذاری شد و موفقیت آن، از جمله سرمایه‌گذاری در شرکت Digital Equipment Corporation، الگوی نوینی از سرمایه‌گذاری خطرپذیر را در جهان معرفی کرد.
در دهه‌های بعد، به‌ویژه از دهه ۱۹۷۰ به بعد، همزمان با رشد صنعت فناوری در آمریکا، صندوق‌های جسورانه به‌سرعت توسعه یافتند و به یکی از ارکان اصلی زیست‌بوم نوآوری در این کشور تبدیل شدند. موفقیت شرکت‌هایی مانند Apple، Microsoft، Google و Amazon که با حمایت VCها شکل گرفتند، موجب شد این نوع سرمایه‌گذاری به سایر کشورهای توسعه‌یافته و در ادامه، کشورهای در حال توسعه نیز گسترش یابد. در حال حاضر، برخی از بزرگ‌ترین صندوق‌های جسورانه جهان نظیر Sequoia Capital، Andreessen Horowitz، Accel Partners و SoftBank Vision Fund مجموعاً صدها میلیارد دلار دارایی تحت مدیریت دارند و نقش کلیدی در شکل‌گیری روندهای جهانی فناوری و اقتصاد دیجیتال ایفا می‌کنند.
در ایران، ایده شکل‌گیری صندوق‌های جسورانه برای نخستین‌بار در دهه ۱۳۹۰ و همزمان با گسترش فعالیت استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان مطرح شد. سازمان بورس و اوراق بهادار در سال ۱۳۹۵ با هدف رسمی‌سازی این فعالیت‌ها، دستورالعمل تأسیس و فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه را تصویب کرد. به دنبال آن، نخستین صندوق جسورانه با نام صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه یکم آرمان آتی در همان سال مجوز گرفت و فعالیت خود را آغاز کرد. این صندوق با مدیریت شرکت مشاور سرمایه‌گذاری آرمان آتی، به عنوان نقطه آغاز توسعه رسمی VC در بازار سرمایه ایران شناخته می‌شود.
از آن زمان تاکنون، چندین صندوق جسورانه دیگر با مجوز سازمان بورس و با همکاری شرکت‌های سبدگردانی، تأمین سرمایه، یا نهادهای فناور تأسیس شده‌اند که در حوزه‌های مختلفی مانند فناوری اطلاعات، سلامت دیجیتال، صنایع خلاق، انرژی‌های نو و هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند. با وجود چالش‌هایی نظیر فضای محدود خروج (Exit) و نبود بازار ثانویه فعال، صندوق‌های جسورانه در ایران به‌تدریج جایگاه مهم‌تری در تأمین مالی اکوسیستم نوآوری پیدا کرده‌اند و نقشی مؤثر در رشد و توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان ایفا می‌کنند.
معرفی صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه (Venture Capital Funds)
صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه (Venture Capital Funds) نهادهای مالی تخصصی هستند که منابع سرمایه‌گذاران را جمع‌آوری کرده و در استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوآور با پتانسیل رشد بالا سرمایه‌گذاری می‌کنند. این کسب‌وکارها معمولاً در مراحل ابتدایی فعالیت خود هستند و به دلیل ریسک بالا، امکان تأمین مالی از مسیرهای سنتی را ندارند. ویژگی اصلی این صندوق‌ها، پذیرش ریسک زیاد در ازای انتظار بازده بالا در بلندمدت است. سرمایه‌گذاران این صندوق‌ها با آگاهی از امکان شکست یا سودآوری بسیار بالا وارد این حوزه می‌شوند.
سازوکار این صندوق‌ها به گونه‌ای است که سرمایه‌گذاران، سرمایه خود را برای یک دوره مشخص که معمولاً بین ۵ تا ۷ سال است، در اختیار صندوق قرار می‌دهند و امکان برداشت زودتر از موعد را ندارند. حداقل مبلغ سرمایه‌گذاری نیز بر اساس اساسنامه هر صندوق تعیین می‌شود، اما معمولاً برای جذب سرمایه‌گذاران حرفه‌ای، ارقام از چند صد میلیون تومان شروع می‌شود. صندوق از طریق افزایش سرمایه در شرکت‌های هدف، بخشی از سهام آن‌ها را در اختیار می‌گیرد و با ارائه مشاوره، نظارت و راهبری، در توسعه کسب‌وکار مشارکت می‌کند. خروج از سرمایه‌گذاری نیز از طریق عرضه اولیه، واگذاری سهام یا ادغام انجام می‌شود.
در ایران، صندوق‌های جسورانه تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار و معمولاً توسط نهادهای مالی دارای مجوز نظیر شرکت‌های سبدگردانی، شرکت‌های تأمین سرمایه یا مشاوران سرمایه‌گذاری تأسیس و اداره می‌شوند. برخی شتاب‌دهنده‌ها نیز در قالب مشارکت با این نهادها یا با اخذ مجوزهای لازم، در تأسیس این صندوق‌ها نقش دارند. سرمایه‌گذاران این صندوق‌ها معمولاً افراد ریسک‌پذیر، شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری، صندوق‌های بازنشستگی و اشخاص حقیقی دارای دانش مالی بالا هستند. با توجه به ماهیت تخصصی و ریسک‌پذیر این حوزه، سرمایه‌گذاری در صندوق‌های جسورانه برای عموم مردم توصیه نمی‌شود، مگر از طریق صندوق‌های ثبتی با امکان فعالیت عمومی تحت نظارت بازار سرمایه.
نمونه‌هایی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه فعال در ایران
- صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه یکم آرمان آتی
نهاد مالی مرتبط: شرکت مشاور سرمایه‌گذاری آرمان آتی
تاریخ آغاز فعالیت: ۲۶ بهمن ۱۳۹۵
سرمایه ثبت‌شده: ۱۰۰ میلیارد ریال
حوزه سرمایه‌گذاری: طرح‌ها و شرکت‌های نوپای نوآورانه در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا)
- صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه آشنا تک ایرانیان
نهاد مالی مرتبط: سبدگردان سهم آشنا
وضعیت پذیرش: پذیرفته‌شده در فرابورس ایران
حوزه سرمایه‌گذاری: شرکت‌های نوآور در حوزه فناوری
- صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه پارتیان
نهاد مالی مرتبط: پردازش اطلاعات مالی پارت
وضعیت پذیرش: پذیرفته‌شده در فرابورس ایران
حوزه سرمایه‌گذاری: شرکت‌های نوپا با پتانسیل رشد بالا
- صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه توسعه فناوری آرمانی
نهاد مالی مرتبط: تأمین سرمایه تمدن
وضعیت پذیرش: پذیرفته‌شده در فرابورس ایران
حوزه سرمایه‌گذاری: فناوری‌های نوین و شرکت‌های دانش‌بنیان
- صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه فیروزه
نهاد مالی مرتبط: گروه سرمایه‌گذاری توسعه صنعتی ایران
وضعیت پذیرش: پذیرفته‌شده در فرابورس ایران
حوزه سرمایه‌گذاری: شرکت‌های نوآور در صنایع مختلف
این صندوق‌ها با جذب منابع مالی از سرمایه‌گذاران، در شرکت‌هایی با پتانسیل رشد بالا سرمایه‌گذاری می‌کنند و در ازای تأمین مالی، بخشی از سهام شرکت‌های هدف را در اختیار می‌گیرند. مدیریت این صندوق‌ها توسط تیم‌های تخصصی صورت می‌گیرد که ضمن بررسی دقیق فرصت‌های سرمایه‌گذاری، در فرآیند رشد و توسعه کسب‌وکارها نیز نقش فعال ایفا می‌کنند.
