بازار مشتقه چیست؟
بازار مشتقه بازاری است که در آن ابزارهای مالی مبتنی بر دارایی‌های پایه (مانند سهام، اوراق قرضه، کالاها، ارزها یا شاخص‌ها) معامله می‌شوند. ارزش این ابزارها از نوسانات قیمت دارایی پایه مشتق میشود، به همین دلیل به آنها «مشتقه» گفته میشود. این بازار نقش مهمی در مدیریت ریسک، سفته‌بازی و کشف قیمت در سیستم مالی ایفا میکند.
بازار مشتقه با فراهم کردن ابزارهای مدیریت ریسک و سوداگری، به ثبات و کارایی بازارهای مالی کمک میکند. با این حال، به‌دلیل پیچیدگی و اهرم بالا، استفاده از آن نیازمند دانش کافی و مدیریت ریسک است.
انواع ابزارهای مشتقه شامل:
- قراردادهای آتی (Futures Contracts)
- قراردادهای اختیار معامله (Options Contracts)
- قراردادهای سواپ (Swaps Contracts)
- قراردادهای فوروارد (Forwards Contracts)
در این بخش به بررسی قراردادهای آتی می پردازیم:
. قراردادهای آتی (Futures Contracts):
قراردادهای آتی یکی از رایج‌ترین ابزارهای مالی در بازار مشتقه هستند که در آنها دو طرف توافق میکنند یک دارایی مشخص (مانند نفت، طلا، سهام، یا ارز) را در تاریخ آینده و با قیمت توافقی از پیش تعیین‌شده خرید و فروش کنند.
ویژگی‌های کلیدی قراردادهای آتی
۱. تعهد الزام‌آور
– هر دو طرف (خریدار و فروشنده) موظف به اجرای قرارداد در تاریخ سررسید هستند.
– عدم انجام تعهدات، جریمه یا ابطال قرارداد را در پی دارد.
۲. استاندارد سازی
– مشخصات قرارداد (مانند حجم، تاریخ سررسید، واحد اندازه‌گیری و نحوه تسویه) توسط بورس تعیین میشود.
– مثال: هر قرارداد آتی نفت خام در بورس NYMEX معادل ۱۰۰۰ بشکه نفت است.
۳. اهرم مالی (Leverage)
– سرمایه‌گذاران تنها با پرداخت وجه تضمین (کسری از ارزش کل قرارداد) میتوانند در معاملات شرکت کنند.
– این ویژگی سود و زیان را چند برابر میکند.
۴. تسویه روزانه (Mark-to-Market)
– سود و زیان قراردادها هر روز بر اساس قیمت روز بازار محاسبه و به حساب طرفین واریز یا کسر میشود.
کاربردهای اصلی قراردادهای آتی
– پوشش ریسک (Hedging)
مثال: یک تولیدکنندهٔ قهوه با فروش قرارداد آتی، قیمت فروش محصول خود را در آینده ثابت میکند تا از نوسانات قیمت در امان بماند.
– سفته‌بازی (Speculation)
مثال: یک معامله‌گر با پیش‌بینی افزایش قیمت طلا، قرارداد آتی طلا میخرد تا از تفاوت قیمت سود ببرد.
– آربیتراژ (Arbitrage)
استفاده از اختلاف قیمت یک دارایی در دو بازار مختلف برای کسب سود بدون ریسک.
انواع قراردادهای آتی
۱. آتی کالا (Commodity Futures)
– مبتنی بر کالاهای فیزیکی مانند نفت، گندم، طلا و نقره.
– اغلب توسط تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان برای پوشش ریسک استفاده میشود.
۲. آتی مالی (Financial Futures)
– مبتنی بر دارایی‌های مالی مانند شاخص‌های بورس (مثل S&P 500)، ارزها (مثل یورو/دلار) یا اوراق قرضه.
– مثال: سرمایه‌گذاران برای پوشش ریسک نوسانات شاخص بورس از این قراردادها استفاده میکنند.
مزایای قراردادهای آتی
– شفافیت قیمت: قیمت‌های آتی نشان‌دهندهٔ انتظارات بازار از ارزش آینده دارایی هستند.
– نقد‌شوندگی بالا: به دلیل معامله در بورس‌های بزرگ، خرید و فروش سریع امکان‌پذیر است.
– کاهش ریسک طرف مقابل: بورس به عنوان واسطه، تضمین‌کننده اجرای قراردادهاست.
ریسک‌های قراردادهای آتی
– زیان‌های سنگین: استفاده از اهرم مالی ممکن است به از دست رفتن سرمایه بیشتر از وجه اولیه منجر شود.
– نوسانات قیمت: تغییرات غیرمنتظره قیمت دارایی پایه می‌تواند سود یا زیان چشم‌گیری ایجاد کند.
– نیاز به دانش تخصصی: پیش‌بینی روند بازار و مدیریت موقعیت‌ها نیازمند تجربه است.
نمونه معامله آتی
– خریدار قرارداد آتی نفت:
فرض کنید قیمت نفت امروز ۸۰ دلار است و شما پیش‌بینی میکنید در ۳ ماه آینده به ۱۰۰ دلار برسد.
یک قرارداد آتی برای خرید ۱۰۰۰ بشکه نفت در قیمت ۸۵ دلار میخرید.
– اگر قیمت در سررسید به ۱۰۰ دلار برسد، شما هر بشکه را ۸۵ دلار خریده‌اید و ۱۵ دلار به ازای هر بشکه سود میکنید.
– اگر قیمت به ۷۰ دلار سقوط کند، مجبورید هر بشکه را ۸۵ دلار بخرید و ۱۵ دلار به ازای هر بشکه ضرر میکنید.
