صنعت قطعه‌سازی

نویسنده: فرزانه کوزه‌گران

نگاهی به صنعت

 این صنعت شامل شرکت‌هایی است که در زنجیره تأمین خودروسازی قرار دارند و قطعات و لوازم جانبی مختلفی را برای خودروها تولید می‌کنند. در بورس تهران، این شرکت‌ها به طور عمده در زیرمجموعه‌های مختلفی قرار می‌گیرند و از لحاظ نوع محصولات و خدمات قابل ارائه، تنوع زیادی دارند. برخی از این شرکت‌ها قطعات مکانیکی همچون قطعات موتور و سیستم انتقال قدرت را تولید می‌کنند، در حالی که برخی دیگر به تولید قطعات الکتریکی و الکترونیکی مانند سنسورها، سیستم‌های کنترل و باتری‌ها می‌پردازند.

به‌طور کلی، این شرکت‌ها به دلیل ارتباط مستقیم با صنعت خودرو و تأثیرپذیری از شرایط اقتصادی، نرخ ارز و سیاست‌های صنعتی، در بورس تهران از اهمیت خاصی برخوردارند.

در این گزارش به بررسی وضعیت شرکت‌های صنعت، پذیرفته شده در بورس خواهیم پرداخت.

ساختار سهام‌داری صنعت

 دو خودروساز بزرگ کشور، ایران‌خودرو و سایپا، دارای قطعه‌سازی‌های متعددی هستند.

در گراف‌های روبرو، ساختار سهام‌داری شرکت‌های صنعت به نمایش درآمده است. شرکت “ایران خودرو” از طریق “گسترش سرمایه‌گذاری ایران خودرو” مالکیت خوساز، خمحرکه، خمهر و خعمرا می‌باشد.

“سایپا” نیز مالک ختور، خزر، خکمک و خاذین است. همچنین نمادهای خلیبل و خنصیر نیز جزو گروه سایپا هستند.

 شرکت‌های ختراک و خموتور تحت مالکیت “تراکتورسازی ایران” قرار دارند.

نمادهای خپویش، خفنر، خبنیان، خرینگ و خفناور به ترتیب تحت مالکیت بانک صادرات، پارس فنر، سرمایه‌گذاری دریک، پویاگستر خراسان و صنایع ایجاد رزمیاران هستند.

نمادهای خاهن، فنر، خنور، خکار و خلنت شرکت‌های خصوصی محسوب شده و سهامدار عمده آن‌ها شخص حقیقی است.

مواد اولیه و محصولات شرکت‌های صنعت

خشرق، در زمینه تولید محصولات مربوط به سیستم برق و کابل خودرو فعالیت دارد. این شرکت که از زیرمجموعه‌های ایران‌خودرو نیز به شمار می‌رود، تقریبا تمامی محصولات خود را به شرکت ساپکو می‌فروشد. قیمت قطعات بر اساس قرارداد طرفین تعیین می‌شود. مواد اولیه شرکت نیز اغلب داخلی می‌باشد و بر اساس قراردادهای دوطرفه خریداری می‌شود. البته این شرکت بخشی از مواد اولیه خود را از چین، ترکیه، کره جنوبی و تایوان نیز وارد می‌کند.

خمحور، به عنوان دیگر زیرمجموعه‌ی ایران خودرو به تولید انواع اکسل خودرو می‌پردازد.

اکسل خودرو یکی از اجزای اصلی سیستم تعلیق و انتقال نیرو در خودروها است که وظیفه نگهداری و اتصال چرخ‌های خودرو را به شاسی بر عهده دارد. اکسل در واقع یک محور فلزی است که چرخ‌های دو طرف خودرو را به هم متصل می‌کند و نقش مهمی در کنترل پایداری و انتقال نیرو ایفا می‌کند.

عمده محصولات این شرکت به ایران‌ خودرو دیزل و زامیاد فروخته می‌شود. نرخ‌ها بر اساس قراردادهای دوطرفه تعیین می‌شود.

مواد اولیه و محصولات شرکت‌های صنعت

خاهن نرخ فروش محصولات خود را توسط هیئت مدیره و مدیرعامل خود تعیین می‌کند.  عمده فروش شرکت مربوط به قطعات فورج است. قطعات فورج به قطعاتی گفته می‌شود که از طریق فرآیند فورجینگ (آهنگری) تولید می‌شوند. در این فرآیند، یک قطعه فلزی، تحت فشار بالا و ضربات مکرر یا نیروی فشاری قوی تغییر شکل می‌دهد و به شکل و اندازه دلخواه در می‌آید.

این شرکت عمده شمش فولادی مورد نیاز خود را از فولادسازان داخلی تأمین کند.

خوساز، از زیرمجموعه‌های ایران خودرو، عمده تولیدات خود را به شرکت ساپکو می‌فروشد. نرخ‌های فروش بر اساس قرارداد طرفین تعیین می‌شود.

همچنین عمده مواد اولیه شرکت نیز از ساپکو تأمین می‌شود. این مواد شامل مجموعه ترمز، کرانویل و پینیون قطعات 206 و 405 است.

بنابراین این شرکت عمده معاملات خود را با شرکت وابسته انجام می‌دهد. این موضوع در کنار کاهش ریسک و هزینه بازاریابی، می‌تواند باعث تضاد منافع بین گروه و سهام‌داران گردد.

 

مواد اولیه و محصولات شرکت‌های صنعت

ختراک عمدتا  محصولات خود را به شرکت مهندسی تأمین قطعات تراکتورسازی ایران می‌فروشد و این شرکت نیز عمده قطعات خریداری را به تایرا عرضه می‌کند و در واقع نقش یک شرکت واسط و بازرگانی را دارد.

ماده اولیه اصلی این شرکت، قراضه آهن است. قطعات ریخته‌گری چدنی، قطعاتی هستند که از چدن (آلیاژی از آهن، کربن و سیلیسیم) ساخته می‌شوند و در فرآیند ریخته‌گری تولید می‌گردند. این فرآیند شامل ذوب فلز چدن و ریختن آن در قالب‌های مخصوص است تا پس از سرد شدن به شکل و اندازه نهایی درآید.

مشتری اصلی خمحرکه ساپکو است. خمحرکه به تولید انواع گیربکس خودروهای سبک می‌پردازد.

گیربکس یا جعبه‌دنده یکی از اجزای اصلی سیستم انتقال قدرت در خودروهاست که وظیفه آن تنظیم و تغییر دور و گشتاور موتور و انتقال آن به چرخ‌هاست. گیربکس این کار را با تغییر نسبت دنده‌ها انجام می‌دهد، به‌طوری‌که در سرعت‌های مختلف موتور بتواند بهینه‌ترین عملکرد را داشته باشد و مصرف سوخت کاهش یابد.

مواد اولیه و محصولات شرکت‌های صنعت

محصول اصلی خموتور موتورهای 3، 4 و 6 سیلندر است. این موتورها بر اساس نرخ‌های مورد توافق هیئت مدیره و مشتریان به فروش می‌رسند. مشتری اصلی این شرکت ساپکو است.

خموتور حدود 65 درصد از مواد اولیه و قطعات موتور را از منابع داخلی و مابقی را عمدتا از کشور چین وارد می‌کند. این شرکت سالانه حدود 36 هزار دستگاه موتور تولید می‌کند که حدود 20 هزار عدد آن موتور 4 سیلندر است.

شرکت پارس فنر (فنر) ظرفیت تولید حدود 15 هزار تن انواع فنر را دارد. این شرکت به تولید فنرهای تخت سبک، نیمه‌سنگین و سنگین می‌پردازد. در این شرکت نیز همانند غالب شرکت‌های صنعت، قیمت‌گذاری محصولات بر اساس تصویب هیئت مدیره و قرارداد با مشتریان تعیین می‌شود.

مواد اولیه و محصولات شرکت‌های صنعت

خنور ورق SMC و کامپاند PP را دریافت و محصولاتی نظیر سینی زیر موتور و سینی جاچراغی خودرو تولید می‌کند. مشتری عمده این محصولات ساپکو است.

سینی زیر موتور یک صفحه فلزی یا پلاستیکی است که در زیر موتور نصب می‌شود و وظیفه اصلی آن محافظت از موتور و دیگر اجزای حساس زیرین خودرو مانند گیربکس، کارتر روغن، و سیستم اگزوز در برابر ضربات، برخورد با موانع، گرد و خاک و آب است. سینی جاچراغی یک قاب یا نگهدارنده است که در قسمت جلوی خودرو و پشت چراغ‌ها قرار می‌گیرد. این قطعه چراغ‌های جلو را در جای خود محکم می‌کند و استحکام و پایداری چراغ‌ها را در هنگام رانندگی فراهم می‌سازد.

خپویش نیز همانند بسیاری از قطعه‌سازان مشتری عمده‌ای به نام  طراحی، مهندسی و تأمین قطعات ایران خودرو (ساپکو) دارد و نزدیک به 90 درصد از محصولات خود را به این شرکت می‌فروشد.

خپویش محصولات الکترونیکی بسیار متنوعی تولید می‌کند. از جمله این محصولات می‌توان به ECU خودرو، سنسورها، مجموعه نودها، جلو آمپر، دریچه گاز  برقی، نمایشگر هشدار دهنده دیجیتالی و گرافیکی و … اشاره کرد.

مواد اولیه و محصولات شرکت‌های صنعت

شرکت رادیاتور ایران با نماد ختور در حال معامله است. این شرکت زیر مجموعه سایپا، عمده محصولات خود را به سازه گستر سایپا، تراکتورسازی ایران و ساپکو می‌فروشد. البته بخش قابل توجهی از محصولات شرکت از طریق نمایندگی‌های فروش در بازار عرضه می‌شود.

 

 

خفنر، فنر و خزر سه نماد فنرساز بورسی به حساب می‌آیند. ماده اولیه اصلی شرکت شمش است. شرکت این ماده را از کیمیا فولاد آریا و ماه هرمس آریا دریافت می‌کند. دیگر ماده اولیه اصلی شرکت میلگرد می‌باشد که از فولاد آلیاژی یزد تأمین می‌شود.

این شرکت ظرفیت تولید 8,000 تن فنر تخت و 5,200 تن فنر لول و میل تعادل در اختیار دارد. بزرگ‌ترین مشتری شرکت، ایران خودرو دیزل است.

 

مواد اولیه و محصولات شرکت‌های صنعت

خزر همانند خفنر و فنر، فنرهای سبک، نیمه سنگین و سنگین تولید می‌کند. نرخ‌های فروش بر اساس قرادادهای با مشتریان تعیین می‌شود. این شرکت در شهرهای تهران، گلپایگان و سیستان در حال فعالیت است.

مواد اولیه این شرکت شمش فنر و میلگرد است که تماما از منابع داخلی تأمین می‌شود. البته این شرکت علاوه بر فنر، اکسل نیسان نیز تولید می‌کند.

محصول اصلی تولیدی خبنیان، سیلندر نیسان Z24 است. سیلندر نیسانZ24  به موتور چهار سیلندر و 2.4 لیتری نیسان اشاره دارد که در برخی از مدل‌های وانت و خودروهای نیسان استفاده شده است. این موتور با نام Z24 شناخته می‌شود و بخشی از سری موتورهای Z  نیسان است که بین دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ تولید شده‌اند.

بازرگانی سایپا یدک بزرگترین مشتری خبنیان است و تأمین‌کنندگان مواد اولیه شرکت، ریخته‌گری تراکتورسازی تبریز، مالیبل سایپا و سهند آذرین می‌باشند.

مواد اولیه و محصولات شرکت‌های صنعت

شرکت چرخشگر تولیدکننده انواع گیربکس‌های  سنگین، نیمه سنگین و سبک است. این شرکت غالب محصولات خود را به دو شرکت ایران خودرو دیزل و زامیاد می‌فروشد. 

چرخشگر حدود 20 درصد از مواد اولیه خود را (قطعات منفصله گیربکس) را از کشور چین وارد کرده و مونتاژ آن را انجام می‌دهد.

از محصولات فرعی این شرکت انواع جعبه فرمان است .

شرکت ایرکا پارت صنعت، شمش و سایر قطعات را دریافت و قطعات متنوعی نظیر دریچه هوا، واتر پمپ، اویل پمپ، اویل ماژول و منیفولد تولید می‌کند.

دریچه هوا قطعه‌ای در سیستم ورودی هوای خودرو است که میزان هوای وارد شده به موتور را تنظیم می‌کند. واتر پمپ وظیفه گردش آب یا مایع خنک‌کننده را در سیستم خنک‌کاری موتور بر عهده دارد. اویل پمپ روغن موتور را از مخزن به تمامی قطعات متحرک موتور پمپاژ می‌کند. اویل ماژول مجموعه‌ای از قطعات و سیستم‌ها در یک واحد است که وظایف مرتبط با روغن را در موتور به عهده دارد. منیفولدها در مسیر هوای ورودی و گازهای خروجی موتور قرار می‌گیرند و به دو نوع منیفولد هوا و منیفولد دود تقسیم می‌شوند.

مواد اولیه و محصولات شرکت‌های صنعت

خلنت تولیدکننده لنت ترمز و کلاچ است. عمده لنت‌های تولیدی این شرکت از نوع کفشکی می‌باشد. این نوع لنت ترمز، اغلب برای برای ترمزهای کاسه‌ای، بیشتر در خودروهای قدیمی‌تر یا چرخ‌های عقب استفاده می‌شود.

ماده اولیه اصلی تولیدکنندگان لنت، رزین و گرافیت است.

بیشتر کمک فنرهای تولیدی خکمک را شرکت‌های سازه گستر و سایپا یدک خریداری می‌کنند. کمک‌فنر قطعه‌ای در سیستم تعلیق خودرو است که وظیفه جذب و کنترل ارتعاشات و ضربات ناشی از ناهمواری‌های جاده را بر عهده دارد.

کمک فنرهای تیپ 62 برای خودروهای سبک‌تر و تیپ 67 برای خوروهای سنگین‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نرخ‌های فروش بر اساس قردادهای با مشتریان تعیین می‌شود.

 

مواد اولیه و محصولات شرکت‌های صنعت

خرینگ تولیدکننده رینگ، چرخ، رام زیر پژو و … است. این شرکت که تنوع محصولات بسیار زیادی هم دارد، بیشتر محصولات خود را به ساپکو می‌فروشد.

 این شرکت ظرفیت تولید 4,150,000 حلقه رینگ سواری 350,000 حلقه رینگ تیوبلس سنگین و 580,000 رام زیر موتور را دارد.

خنصیر انواع میل لنگ و میل سوپاپ (میل بادامک) خودرو تولید می‌کند و بیشتر آن را به شرکت هم‌گروه خود مگاموتور می‌فروشد.

میل‌لنگ قطعه‌ای محوری در موتور است که حرکت خطی پیستون‌ها را به حرکت چرخشی تبدیل می‌کند و این انرژی چرخشی را به چرخ‌های خودرو منتقل می‌کند.

میل‌سوپاپ وظیفه باز و بسته کردن سوپاپ‌های ورودی و خروجی موتور را بر عهده دارد و زمان‌بندی دقیق ورود هوا و خروج دود را تنظیم می‌کند.

 

مواد اولیه و محصولات شرکت‌های صنعت

خاذین تولیدکننده صندلی خودروهای سایپا بوده و بخش عمده‌ای از محصولات خود را به سازه گستر سایپا می‌فروشد. بیشترین حاشیه سود شرکت مربوط به صندلی خودروهای ساینا و کوییک می‌باشد و در مجموع حاشیه سود حدود 7 درصدی بر روی محصولات خود دارد.

خاذین برای ساخت این محصولات موادی نظیر پلاستیک، مواد فوم و شیمیایی، پارچه، چرم، روکش و قطعات فلزی صندلی را استفاده می‌کند.

خعمرا نیز همانند خنصیر، به تولید میل لنگ و میل بادامگ می‌پردازد. این شرکت زیرمجموعه گروه ایران‌خودرو،  میل لنگ و بادامک مربوط به موتورهای پژو، TU3 و TU5 را تولید می‌کند که در نهایت در ساخت خودروهای ایران خودرو مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اصلی‌ترین تأمین‌کننده مواد اولیه شرکت نیز ساپکو است.

مواد اولیه و محصولات شرکت‌های صنعت

صنایع تولیدی اشتاد ایران، دیگر قطعه ساز بورسی و زیرمجموعه ایران خودرو است. محصولات اصلی این شرکت، قطعات ماشینکاری، قطعات ریخته‌گری و سرسیلندر می‌باشد.

 ماشینکاری به مجموعه‌ای از فرآیندهای صنعتی اشاره دارد که برای شکل‌دهی دقیق قطعات فلزی و غیرفلزی استفاده می‌شود.

قطعات ریخته‌گری قطعاتی هستند که به وسیله ریختن فلز مذاب در قالب‌های مخصوص ساخته می‌شوند و پس از سرد شدن، شکل مورد نظر را به خود می‌گیرند.

خفناور انواع شاتون خودرو (عمدتا برای تیبا، پراید و نیسان) تولید می‌کند و اغلب آن را به مگاموتور می‌فروشد. البته مواد اولیه شرکت نیز عمدتا از مگاموتور تأمین می‌شود.نرخ‌های مواد و محصولات در قراردادهای دوطرفه مشخص تعیین می‌شود.

 شاتون(Connecting Rod)  قطعه‌ای مهم در موتور خودرو است که پیستون را به میل‌لنگ متصل می‌کند و باعث انتقال نیروی ایجاد شده از احتراق در سیلندر به میل‌لنگ می‌شود.

مواد اولیه و محصولات شرکت‌های صنعت

خمهر نیز قطعات بسیار متنوعی از سپر و داشبورد تا صندلی و بخاری و حتی رکاب و رودری خودرو تولید می‌کند. نرخ‌های محصولات بر اساس قراردادها تعیین می‌شود.

عمده فروش محصولات به شرکت‌های گروه نظیر مگاموتور و ساپکو انجام می‌شود.

همچنین شرکت مواد اولیه بسیار متنوعی را خریداری می‌کند که نزدیک به نیمی از آن وارداتی است.

مواد اولیه و محصولات خریخت را به عنوان آخرین شرکت مورد بررسی قرار داه‌ایم. این شرکت عمدتا قراضه آهن را از ساپکو دریافت و با عملیات ریخته‌گری، سیلندر، سرسیلندر و سایر قطعات خودرو را تولید می‌کند.

این شرکت تحت مالکیت گروه بهمن قرار دارد. عمده محصولات شرکت به شرکت‌های ایدم، ساپکو  و مگاموتور فروخته می‌شود.

ارزش بازار شرکت‌های صنعت

نمودار روبرو ازرش بازار شرکت‌های صنعت قطعه‌سازی را نشان می‌دهد. در کل نمادهای این صنعت جزو سهام بزرگ بازار به حساب نمی‌آیند. به طوری که خمحور در حال حاضر با 4,358 میلیارد تومان، بیشترین ارزش بازار را در اختیار دارد و خلیبل و خوساز نیز در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.

جمع ارزش این 27 نماد بورسی، 51,139 میلیارد تومان است که کمتر از 1 درصد از ارزش کل بازار را شامل می‌شوند.

کوچک‌ترین شرکت بورسی صنعت نیز خفناور است که تنها 279 میلیارد تومان ارزش بازار دارد و یکی از کوچکترین سهام بازار به شمار می‌آید.

سودآوری صنعت

حاشیه سود خالص هر شرکت نشان‌دهنده توانایی آن شرکت در سودسازی و کنترل هزینه‌ها می‌باشد. البته محصولات هر کدام از این شرکت‌ها متفاوت از یکدگر بوده و حاشیه سود متفاوتی را برای هر کدام در پی داشته است. در این صنعت خبنیان که عمدتا موتور نیسان تولید می‌کند بیشترین حاشیه سود را دارد و خکار نیز که تولیدکننده قطعاتی نظیر اویل پمپ، واتر پمپ و دریچه هوا می‌باشد نیز جزو شرکت‌های با حاشیه سود بالا در صنعت است.

نسبت P/E گذشته نگر صنعت برای شرکت‌های سودآور آورده شده است. در اینجا دو نماد خوساز و خمحرکه به دلیل نسبت P/E بالاتر از 1,000 کنار گذاشته شده‌اند.

همانظور که مشاهده می‌شود در این صنعت نمادهای خکار، ختور، ختراک و خشرق با نسبت‌های قیمت به سود زیر 5 واحد در حال معامله هستند.

بازدهی و بتای صنعت

در نمودار روبرو بازدهی یک‌ساله سهم صنعت مورد مقایسه قرار گرفته است. در یک ساله گذشته به دلیل وضعیت بازار و افت حاشیه سود در بسیاری از شرکت‌ها، شاهد بازدهی منفی بسیاری از شرکت‌های صنعت بوده‌ایم. در این مدت شاخص کل بازدهی نزدیک به صفر (حدود 1 درصد) داشته است.

در بین نمادهای صنعت، خمحور، خلنت و خموتور بازدهی‌های نسبتا بهتری را نصیب سهام‌داران خود کرده‌اند.

اگر بتای یک سهم بیشتر از ۱ باشد، به این معناست که سهم نسبت به بازار ریسک بیشتری دارد و نوسانات بیشتری از خود نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، اگر بازار ۱۰٪ تغییر کند، سهمی با بتای بالا ممکن است بیش از ۱۰٪ تغییر کند.

در صنعت قطعه‌سازی غالب سهام بتای بالاتر از 1 دارند و نوسانات بیشتری نسبت به بازار دارند. این نوع سهام، سهام تهاجمی محسوب می‌شوند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

صنعت قطعه‌سازی جزو صنایع نسبتا پرریسک بازار با تقسیم سود نسبتا پایین در نظر گرفته می‌شود. از مشکلات عمده صنعت، سرمایه در گردش شرکت‌ها است. چرا که مصرف‌کننده نهایی محصولات صنعت، خودروسازان می‌باشند و خودروسازان به دلیل قیمت‌گذاری دستوری قادر به تسویه بدهی‌های خود به صورت منظم نیستند. از طرفی با افزایش نرخ تأمین مالی در بازار بدهی، چالش‌های بیشتری گریبان‌گیر قطعه‌سازان شده است.

 همچنین فرسودگی و تکنولوژی قدیمی ماشین‌آلات و تجهیزات در صنعت، موجب کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه‌های تعمیرات و نگهداری شده که حاشیه سود شرکت‌ها را کاهش داده است. تحریم‌های اقتصادی نیز تهیه تجهیرات به روز و نو را بسیار دشوار و پرهزینه نموده و کار را سخت‌تر کرده است.

البته شرکت‌های صنعت مستقیما درگیر قیمت‌گذاری دستوری نیستند، اما فروش عمده محصولات به شرکت‌های هم‌گروه باعث ایجاد قردادهایی بعضا به نفع مشتریان (که دارای سیت هیئت مدیره در شرکت فروشنده هستند) شده است که از ریسک‌های صنعت است.

از مزیت‌های صنعت، اهرمی بودن شرکت‌ها است. به طوری که تغییرات کوچک در نرخ فروش و یا کاهش نرخ مواد اولیه (همانند کاهش نرخ شمش، میلگرد و قراضه) همواره باعث جهش سود و رشد قیمت سهام شده است.

در مجموع سهام قطعه‌ساز بیشتر برای سهام‌داران کمی ریسک‌پذیرتر و جهت نگهداری در دوره‌های به خصوصی مناسب بوده و به طور کلی برای برای دوره‌های بلندمدت توضیه نمی‌شود.

منابع

در تهیه این گزارش از منابع زیر استفاده شده است:

  • Codal.ir
  • Bourseview.com
  • Enigma.ir

سلب مسئولیت: این گزارش و محتوای آن صرفا جهت اطلاع از آخرین وضعیت بازارهای دارایی بوده و به تنهایی جهت اخذ تصمیمات سرمایه‌گذاری مناسب نیست و سبدگردان دانایان مسئولیتی در قبال خرید و فروش‌های صورت گرفته نخواهد داشت.

اخبار مرتبط